راهکار اسلام برای مردمی که نیاز اقتصادی دارند تحت عنوان «قرض‌الحسنه» تعریف شده است؛ قرضی که وام‌دهنده به ازای مبلغی که به وام گیرنده می‌دهد، حتی یک ریال بیشتر از اصل پول خود هم مطالبه نکند، در عین اینکه سایر شرایط قرض دادن اسلامی مانند حفظ آبروی قرض گیرنده و مهلت دادن به او را رعایت می‌کند.

اما امروزه در جامعه ما اتفاق دیگری در حال وقوع است؛ اتفاقی که بسیاری از ما به آن خوگرفته‌ایم؛ وام‌هایی که از بانک‌های گوناگون دریافت می‌کنیم اما نحوه استفاده یا بازپرداخت آن شبهاتی دارد. مثلا در بسیاری از بانک‌ها قانون این است که اگر حتی یک روز از زمان بازپرداخت قسط وامی که از بانک گرفته‌اید گذشته باشد، باید مبلغی به‌عنوان دیرکرد به بانک بپردازید. این مسائل موجب‌شده که مردم در زندگی‌های خود دچار معضلات و گرفتاری‌‌هایی شوند و از طرف دیگر چرخه اقتصاد کشور تا اندازه‌ای از کار بیفتد. بر همین اساس است که چند تن از مراجع عظام تقلید نسبت به ربوی بودن سودهای بانکی هشدار داده‌اند که در این مطلب مروری اجمالی بر این مشکل سیستم بانکداری کشور و مقایسه آن با موازین شرع مقدس اسلام داریم.

• بازخوانی یک مشکل اساسی

طبق قانون اقتصاد، بهره واقعی هر کالایی در بازار پول مشخص می‌شود. این روزها مردم پول را به‌عنوان کالا می‌شناسند و وقتی در قرض‌ها از آن استفاده می‌شود و بهره‌ای به آن تعلق می‌گیرد، مفهوم کالا شدن پول مشخص‌تر می‌شود. طبق اسلام، پول قیمت و ارزشی ندارد. اما نظام سرمایه‌داری دنیا تعریف متفاوتی از پول دارد و همه اینها از بهره پولی و به‌اصطلاح اسلامی، از ربا ناشی می‌شود. اما آنچه سال‌هاست در کشور ما اتفاق افتاده و این روزها مورد تأکید بیشتر علمای دینی قرار گرفته، این است که سیستم بانکی دچار نقص بزرگی است که مانند غده سرطانی از درون، نظام اسلامی را تهدید می‌کند.

آیت‌الله جوادی آملی به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین منتقدان سیستم بانکداری که بارها و بارها به موضوع ربا در بانکداری اسلامی اعتراض کرده، طی چندروز گذشته تصریح کردند: «دشمن درونی ما غده سرطانی رباست. خداوند صریحا در قرآن فرمود: گزینه نظامی من در مقابل ربا روی میز است. ربا این چنین است اما بسیاری این را باور نکردند».

البته این، بار اولی نبوده که علمای دینی ما نسبت به این مسئله مهم موضع گرفته و هشدار داده‌اند. سیر سخنرانی‌ها و درس‌های علما را که بررسی کنید، حتما دست‌تان می‌آید که این هشدارها سابقه طولانی مدتی دارد، آنقدر که کار به تصریح و تأکید همراه با بغض و اشک آیت‌الله جوادی‌آملی در درس خارج تفسیر کشید که بازتاب‌های فراوانی در رسانه‌ها و میان مردم داشت. شاهد دیگری بر تذکرات مداوم علمای دینی نسبت به شیوع رباخواری در سیستم بانکداری کشور، سخنان آیت‌الله‌ العظمی مکارم شیرازی بود که آذر‌ماه امسال در دیدار با اعضای کمیسیون اقتصادی مجلس گفتند: «بانک‌ها گوش‌شان بدهکار بانکداری اسلامی نیست. در این راه به بخشنامه‌ها استناد می‌کنند و این زیان است، هرچه هم می‌گوییم فایده‌ای ندارد. بارها مسائل و مشکلات را با رؤسای بانک‌ها مطرح کرده‌ایم اما به تکلیف خود عمل نمی‌کنند. آنها قوانین بانکداری اسلامی را دور می‌زنند و با بهانه‌های مختلف کلاه سر قانون می‌گذارند».

• هشدار قاطعانه و کم‌سابقه مراجع عظام تقلید به بانک‌ها

اعضای کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی برای بهبود اوضاع و پیدا کردن راهکاری در زمینه طرح بانکداری جمهوری اسلامی، به خدمت مراجع عظام و علمای قم رسیدند.

در این دیدارها، مراجع و علمای بزرگوار درباره لزوم اصلاح نظام‌شبه‌ربوی بانک‌ها هشدارهای کم‌سابقه‌ای دادند. حضرات آیات عظام، جوادی آملی، مکارم شیرازی، علوی‌گرگانی و سبحانی در این مورد بیاناتی داشتند. چند روز قبل هم آیت‌الله العظمی‌حسین‌ نوری‌همدانی در دیدار رئیس کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی هشدارهای قاطعی درباره تسهیلات همراه با سود بانکی اعلام کردند.

هشدارهای کوبنده و قاطعانه، یکی پس از دیگری درخصوص تصحیح و ترمیم نظام بانکداری در بیت مراجع عظام تقلید عنوان شد تا جایی که آیت‌الله نوری‌همدانی در درس خارج فقه در مسجد اعظم قم، طوری نسبت به موضوع ربا در فعالیت‌های بانکی انتقاد کردند که دل‌های بی‌اعتنا نسبت به این مسئله را هم به‌خود آورد چراکه ربا را گناه کبیره‌ای خوانده و خاطرنشان کردند که «توصیف ربا در شرع اینگونه آمده که یک درهم از ربا مقابل ۷۰زنا با مادر در خانه کعبه است و خدای متعال در ۷‌جای قرآن از آن انتقاد کرده است». ایشان برخی بهره‌های بانکی را مصداق ربا دانسته و ادامه دادند که«اگر در مقابل یک قرض، پول بیشتری گرفته شود، حرام و رباست و متأسفانه این کار در بانک‌های ما انجام می‌شود».

• بانک‌ها چه می‌گویند؟

در چنین شرایطی است که پیدا کردن یک راهکار اساسی برای حل مشکل سودهای بانکی ضرورت پیدا می‌کند. از یک سو مسئولان بانکداری کشور استفاده از پول‌های مردم در چرخه اقتصادی را دلیل پرداخت بهره به پول آنها ذکر می‌کنند و درباره تعیین دیرکرد و سود تسهیلات اذعان می‌کنند که این مبلغ از بیت‌المال هزینه می‌شود و بنابراین دریافت‌کننده وام باید در این ضرر با بیت‌المال همراه باشد و از سوی دیگر مراجع عظام تقلید تصریح می‌کنند که بانک، کارکرد امانتداری دارد و بنابراین ربا و بهره به پول امانت داده شده تعلق نمی‌گیرد بلکه اگر بانک کارش صرفا تجارت شد دیگر نمی‌توان انتظار داشت که به سوی ربا کشیده نشود.

• راه‌ برون‌رفت از یک فاجعه

راهکار اسلامی تعیین شده از سوی علمای دینی و مراجع عظام تقلید که بدون قید و شرط برای همه مردم لازم الاجراست، آن است که مردم پولی را که در بانک می‌گذارند طبق یکی از عقود اسلامی بوده و در عمل هم به همان شکل مصرف شود. در غیر این صورت به تصریح آیت‌الله نوری همدانی برای حل مشکل سودهای بانکی، اگر بانک‌‌ها از این کار خود دست برندارند، در درجه اول مردم باید پول را به بانک‌ها نداده، خودشان از آن استفاده کرده و اشتغال‌زایی کنند. در درجه دوم، نیازمند به یک قانون قاطعی هستیم تا جلوی این مدل فعالیت بانک‌ها گرفته شود.

در این زمینه به‌نظر می‌رسد که اشتغال‌زایی راهکار بسیار خوبی برای برون رفت از این بحران است تا مردم به جای دریافت سودهای بانکی، گرفتن وام و بازپرداخت چندین برابر مبلغ تسهیلات برای گذران زندگی خود، خودکفا شده و روی پای خود بایستند. باید اشتغال‌زایی را به‌صورت جدی در پیش گرفت و مردم را به‌کار تشویق کرد. چنان‌که آیت‌الله جوادی‌آملی تصریح کرده است: «مسئولان، تولید را تسهیل ببخشند و بخش خصوصی را وارد اقتصاد کنند و وظیفه خود بدانند که اگر شخصی کاری را آغاز کرد همه تلاش خود را به‌کار گیرند تا آن فرد در کار خود موفق بشود و این را دغدغه خود بدانند».

• پیشنهاد‌هایی برای دریافت سود صددرصد حلال!

بسیاری از ما پس‌اندازهای ماهانه‌ای داریم که دوست داریم ارزش و قدرت پولی آنها را حفظ کنیم. چند راه و روش که به شما معرفی می‌کنیم می‌تواند شائبه‌ها پیرامون سرمایه‌گذاری در بانک‌ها و سود نامشروع را از بین ببرد.

۱- سرمایه‌گذاری در بورس
یک فعالیت کاملا مفید اقتصادی که می‌تواند به پشتوانه صندوق‌های سرمایه‌گذاری بورس به شما این اطمینان را بدهد که شما در یک فعالیت اقتصادی سهیم شده‌اید و در سود و زیان‌های کار نیز مشارکت خواهید داشت. خرید سهام در بورس نیازمند دانش است و در عین حال می‌تواند چرخ‌های اقتصادی کشور را به حرکت درآورد؛ از همین رو تولید ملی رونق می‌گیرد و اشتغال افزایش می‌یابد. در این صورت شما نیز به‌عنوان سرمایه‌گذار، منتفع خواهید شد و هرگونه شائبه از مال شما پاک می‌شود.

۲- صندوق‌های کوچک خانوادگی
حتما شما هم در اطراف خود با خانواده‌هایی مواجه شده‌اید که اعضای خانواده صندوقی ایجاد کرده‌اند و به شکل کاملا قرض‌الحسنه و به شکلی عادلانه وام می‌دهند. در این صندوق‌ها اعضای خانواده مبلغی را ماهانه به صندوق می‌ریزند و بعد از قرعه‌کشی، مبلغ جمع‌آوری‌شده هر‌ماه، به یک نفر داده می‌شود تا گرهی از مشکلات زندگی‌اش باز شود. در این شیوه، اعضای خانواده به‌دلیل روابط و قید و بند فامیلی معمولا از دیرکرد در پرداخت‌ها پرهیز می‌کنند و حتی اگر شخص مشکلی داشته باشد، سایر اعضا با او همراهی خواهند کرد.

۳- مشارکت در ایجاد یک شغل
سرمایه‌های کوچک ما اگر در کنار یکدیگر جمع شوند می‌توانند به ایجاد یک شغل برای یک جوان کمک کنند. فرض کنید شما می‌خواهید یک مغازه راه بیندازید یا مثلا یک تاکسی بخرید و آنها را به افرادی بدهید که روی آنها کار کنند. به این ترتیب شما یک شغل ایجاد کرده‌اید و به‌اصطلاح پول از شما و کار از دیگران است. اینگونه شما در سود و زیان کار شریک شده‌اید، برای افزایش درآمد تلاش می‌کنید، اشتغال‌زایی کرده‌اید و خیالتان از حلال بودن درآمدی که کسب می‌شود از هر نظر راحت است.

۴- استارت‌آپ‌ها؛ شیوه‌ای نوین
این راه در واقع شیوه نوین راه قبلی است. «استارت‌آپ» که معادل فارسی آن «شتاب‌دهنده» است در واقع محلی است که پر از ایده‌های جدید از طرف جوان‌هایی‌ است که با مشکل سرمایه‌ مواجهند. اگر شما در یکی از این استارت‌آپ‌ها شرکت کنید می‌توانید یک ایده را که فکر می‌کنید می‌تواند موفق شود انتخاب کنید و در سرمایه‌گذاری آن شریک شوید. این یک شیوه نوین اشتغال‌زایی علمی است که اقتصاد کشور را می‌تواند شکوفا کند. بسیاری از بزرگ‌ترین برندهای مشهور و معتبر جهان ابتدا یک ایده بوده‌اند که یک سرمایه‌گذار آنها را پیدا کرده است و پولش را در اختیار آنها قرار داده است.