شوراى جهانى صنایع دستى :
با تاءسیس سازمان ملل متحد، حفاظت از میراثهاى فرهنگى بشرى به عهده یونسکو یا سازمان تربیتى – علمى و فرهنگى ملل متحد واگذار شد.
از سال ۱۹۶۴ میلادى با تاءسیس شوراى جهانى صنایع دستى ، به عنوان یکى از ارگانهاى وابسته به یونسکو، صنایع دستى و سنتى در قالب یک هنر – صنعت به عنوان بخشى از زندگى فرهنگى و حیات اقتصادى ملل مورد توجه قرار گرفت .
شوراى مذکور که ابتدا با تعداد محدودى از اعضا کار خود را آغاز کرد، اکنون ۹۰ کشور جهان را در بر مى گیرد و دبیر خانه آن در شهر آمستردام در کشور هلند قرار دارد. مهمترین هدفهایى که این شورا به عنوان یک ارگان غیر نظامى و غیر دولتى قائل شده است عبارتند از:
۱ – تشویق ، کمک و راهنمایى صنعتگران دستى و همچنین بالابردن سطح اطلاعات تخصصى و حرفه اى آنها با توجه به زمینه هاى متفاوت فرهنگى موجود در هر یک از کشورهاى عضو.
۲ – حفظ و تقویت صنایع دستى و تجلى آن به عنوان رکن عمده اى از حیات فرهنگى ملتها.
۳ – ایجاد همبستگى میان صنعتگران دستى سراسر جهان .
از هر کشور تنها یک سازمان مى تواند به عنوان نماینده صنعتگران آن کشور به عضویت شورا درآید و سازمان صنایع دستى ایران از سال ۱۳۴۷ به عنوان ارگان مسؤ ول متولى صنایع دستى کشور به عضویت شوراى جهانى صنایع دستى درآمده است .
مهمترین منبع تاءمین هزینه هاى شورا، کمک سالانه کشورهاى عضو است که در قالب حق عضویت پرداخت مى شود.
ارکان عمده شورا عبارت است از: مجمع عمومى و هیاءت اجرایى . شوراى جهانى صنایع دستى علاوه بر مجمع عمومى داراى پنج مجمع منطقه اى براى آسیا و اقیانوسیه ، آفریقا، اروپا، آمریکاى شمالى و آمریکاى جنوبى است که در راءس هر یک از آنها یکى از معاونان شوراى جهانى صنایع دستى قرار دارند.
مجامع عمومى هر دو سال یک بار و مجامع منطقه اى به طور سالانه در یکى از کشورهاى عضو تشکیل جلسه مى دهند و طى آن درباره موضوعاتى که قبلا از طریق تماس دبیرخانه شورا با اعضا در دستور کار قرار گرفته است بحث و گفتگو مى شود.
سایر فعالیتهاى شورا براى رسیدن به اهداف یاد شده عبارت است از:
۱ – ایجاد ارتباط با سایر سازمانهاى بین المللى و استفاده از کمکهاى آنها نظیر یونسکو، برنامه عمران ملل متحد (یا برنامه توسعه ملل متحد) (P.D.N.U) و بانک جهانى .
۲ – تماس و مذاکره با اتحادیه هاى اقتصادى بین المللى نظیر جامعه اروپا (C.E)، در مورد تعدیل حقوق گمرکى و ایجاد تسهیلات بیشتر براى ورود صنایع دستى از کشورهاى آسیا، آفریقا و آمریکاى لاتین .
۳ – فراهم کردن زمینه و ایجاد ارتباط براى مبادله کارشناس و کارآموز میان کشورهاى عضو.
۴ – برگزارى کنفرانسها، سمینارها، نمایشگاههاى بین المللى صنایع دستى .
۵ – تهیه و انتشار کتب و گزارشهاى تخصصى و همچنین یک نشریه خبرى که حاوى رویدادهاى مختلف صنایع دستى در سطح جهان مى باشد.
رویهمرفته مهمترین نتیجه اى که از تلاشهاى جهانى صنایع دستى حاصل شده است ، جلب توجه ملتها نسبت به اهمیت فوق العاده صنایع دستى در زندگى فرهنگى ، اقتصادى و اجتماعى ملتهایشان مى باشد؛ همچنین از طرف شورا روز ۱۰ ژوئن (۲۰ خرداد) به عنوان روز جهانى صنایع دستى تعیین شده است .
تعریف صنایع دستى :
صنایع دستى از نظر لغوى داراى مفهوم واحد و ثابتى نیست و هنوز تعریفى که جامع و کامل و مورد پذیرش همه کارشناسان و سازمانهاى مسؤ ول در کشورهاى مختلف باشد وضع نشده است . به عبارت دیگر، صنایع دستى چه در بیان عادى و چه در اصطلاح فنى داراى مفاهیم متعددى است . به این معنى که گاهى اوقات حاکى از نحوه ساخت کالاست ، مثلا دست ساز گاهى بازگو کننده ویژگى یک محصول است ، مثل محصول دستى هنرى و در مواردى نیز حاکى از منطقه جغرافیایى تولید است ؛ نظیر صنایع دستى روستایى . در دائره المعارف بریتانیکا آمده است :
صنایع دستى به آن گروه از صنایع گفته مى شود که مهارت ، ذوق و بینش ‍ انسان در آن نقش اساسى دارد.
در لغت نامه دهخدا چنین گفته است :
صنایع دستى عبارت است از آنچه که با دست ساخته مى شود. از قالى ، پارچه و ساخته هاى فلزى و غیره …
از نظر (فرهنگ معین صنایع دستى شامل صنعتهاى است که دست در آن دخیل باشد، مانند پارچه بافى و قالى بافى .
با عنایت به تعاریف یاد شده ، صنایع دستى به آن گروه از صنایع اطلاق مى شود که تمام یا قسمت اعظم مراحل ساخت فرآورده هاى آن با دست انجام گرفته باشد و در قالب فرهنگ ، بینشهاى فلسفى و ذوق و هنر انسانهاى هر منطقه با توجه به دیدگاههاى قومى آنان ساخته و پرداخته مى شود.
 

ویژگیهاى زیر را مى توان براى صنایع دستى بر شمرد:
– صنایع دستى از جمله فعالیتهایى است که در آن دست انسان داراى نقش ‍ اساسى مى باشد.
– صنایع دستى از معدود صنایع ملى و ناوابسته مى باشد که به هیچ وجه نیازمند کارشناس و متخصص خارجى نیست .
– فعالیت در اکثر رشته هاى صنایع دستى محتاج ابزار و وسایل چندان پیچیده و سرمایه زیاد نیست .
– صنایع دستى بخصوص در مناطق روستایى یکى از عوامل مکمل اقتصاد کشاورزى مى باشد.
– صنایع دستى ، بازتابى از تاریخ و تمدن هر قوم و ملت از دیرباز تاکنون بوده است .
– محصول دست هر صنعتگر با سادگى از محصولات مشابهى که توسط صنعتگر ماشینى ساخته شده است قابل تشخیص است .
– صنایع دستى با ویژگیهاى خود به دو دسته شهرى و روستایى قابل تقسیم است .
صنایع دستى مى تواند عامل انتشار مؤ ثرى براى فرهنگ و سنن مناطق مختلف کشور به حساب آید.
تاریخچه صنایع دستى :
صنایع دستى یکى از قدیمى ترین و پر پیشنیه ترین فعالیتهاى بشرى است که به موجب برخى از اسناد و مدارک تاریخى ، سابقه پیدایش آن به عصر حجر مى رسد و حاصل کاوشهاى باستان شناسان حاکى از آن است که از آغاز زندگى بشر بر روى زمین ساخت و ظروف و پاره اى ابزار مصرف دیگر نظیر نیزه و خنجر به عنوان وسیله شکار یا اسباب دفاع از سنگ معمول شده و به موازات پیشرفت فکرى بشر، استفاده از سایر مواد موجود در طبیعت نظیر خاک ، چوب ، سنگ ، آهن مس و سرانجام پوست ، پشم ، کرک حیوانات و همچنین الیاف گیاهى رواج یافته است . شواهدى در دست است که نشان مى دهد این نوع صنایع با عمر دوازده هزار ساله اى که پشت سرگذاشته اند در مراحل مختلف تکامل اقتصادى : اقتصاد شبانى ، اقتصاد کشاورزى و حتى شرایط صنعتى تاءمین کننده بسیارى از احتیاجهاى بشر بود، بخصوص ‍ تحت شرایط اقتصاد بسته نقش حساس و تعیین کننده اى در تاءمین نیازمندیهاى مردم جوامع مختلف داشته است .
با نگاهى به تاریخ ایران و توجه به نتایج حفارهاى باستان شناسى انجام شده در نقاط مختلف زمین تنها وسایلى است که مى تواند پایه و اساس هرگونه اظهار نظرى پیرامون صنایع دستى باشد و از آنجا که تاریخ صنایع ، چیزى منتزع از تاریخ تمدن نیست ، الزاما باید بررسى هنرها و صنایع ایرانى را از زمانى پیدایى تمدن نیست ، الزاما باید بررسى هنرها و صنایع ایرانى را از زمان پیدایى تمدن و با بررسى شیوه هاى زندگى مردم در اعصار مختلف آغاز کرد.
حدود شش هزار سال قبل از میلاد مسیح کشت غلات ، بویژه گندم و جو در ایران مرسوم بوده و محصولات زراعى به وسیله داسى از سنگ چخماق ساخته شده و لبه دندانه دار و مضرس داشته درو مى شده است و در همین زمان دامدارى و استفاده از گوشت و شیر بز و گوسفند رایج بوده و افزون بر این پشم گوسفندان به مصرف رشتن و بافتن مى رسیده است و مردم با تهیه نوعى سفال ناهموار و کم پخت و نیز تهیه انواع ابزار شکار با سنگ و استخوان حیوانها آشنایى داشته اند.
در عصر حجر میانه ، اشخاصى که در کوهستانهاى بختیارى مى زیستند، شیوه هاى ساخت ظروف سفالین را مى دانستند و به تقریب ، سایر اسناد و مدارک نیز همه دلالت بر شروع کشاورزى و صنایع وابسته به آن مانند کوزه گرى و بافندگى از ایران دارند و نشان مى دهند که از جهات متعددى ، تمدن ایران نیم قرن از تمدن مصر، بالغ بر هزار سال از تمدن و افزون بر ده هزار سال از تمدن چین جلوتر بوده است .
در عصر فلز، با وجودى که بتدریج ساخت آلات و ادوات ریختگى برنزى و مسى رواج یافته اما هنوز استعمال ابزار سنگى بر انواع مشابه غلبه داشته است .
همچنین در این دوره ، تهیه ظروف سفالى نقاشى شده و بافت انواع منسوجات ظریف و ساخت اشیاء زرین معمول بوده است .
به طور کلى مى توان گفت ، دگرگونى عادتها و نوع مصرف که تا حد زیادى ناشى از تغییر نحوه زندگى بر اثر توسعه شهر نشینى است ، موجب بروز تحولات تدریجى و عمیقى در صنایع دستى شده و این رشته از فعالیتهاى اقتصادى بشر، طى ادوار گذشته از تاءثیر پدیده هاى اجتماعى ، اقتصادى و فنى بر کنار نمانده است

نگاهى به وضعیت صنایع دستى از ابتدا تا امروز
رشد صنایع دستى موجب پیشرفت صادرات غیر نفتى ، منابعى براى کسب ارز، استحکام پایه هاى استقلال اقتصادى روستا، حمایت از قشر مستضعف و محرم روستایى ، جلوگیرى از مهاجرت روستاییان مى شود. همه این مسائل در صنعت ، بینش ، اندیشه ، هنر و خلاقیت دست روستاییان و مردم محروم خلاصه مى شود، که در دل دور افتاده ترین روستاها در زیر آفتاب پاییزى و یا در گرماى داخل چهار دیوارى پوشیده از برف و یخبندان خود کنار دار قالى ، گلیم و جاجیم و…نشسته و به تولید دست ساختهایى مى پردازند که گذشته از تاءمین نیاز خانواده ، با ارائه آن به بازار، کسب درآمد مى کنند و فرهنگ و هنر خویش را ترویج مى کنند.
دامنه این فعالیت تا آنجا پیش مى رود که این دست ساختها در آن سوى مرزها شهره عام و خاص شده است و بازارهاى اروپا را فتح کرده و به رقابت با کشورهاى دیگر نظیر افغانستان ، پاکستان ، هندوستان و ترکیه و… مى پردازد.
آنچه که تحت عنوان صنایع دستى مطرح مى شود، نگاهى است به وضعیت و نقش صنایع دستى روستایى در اقتصاد و خودکفایى روستا و کشور.
صنایع دستى خانگى از دیرباز وجود داشته است . پس از پیروزى انقلاب اسلامى ، سازمانى با عنوان سازمان صنایع دستى با هدف احیا و توسعه صنایع دستى خانگى و رسیدگى به وضعیت اقتصادى ، اجتماعى روستاییان به وجود آمد.
در مورد صنایع دستى باید دانست که یک نزدیکى مشخص و همگون بین شرایط جغرافیایى ، اجتماعى اقتصادى ، همراه با جنس و نوع محصولات کشاورزى وجود دارد. چنانچه وجود دام در هر منطقه باعث رونق بیشتر این صنعت به دلیل استفاده از دام به عنوان مواد اولیه در مورد دستبافتها شده است و در نقاطى که دامپرورى وجود ندارد، از گیاهان خودرو براى حصیربافى و سبد بافى ، و در برخى نقاط از خاک براى سفالگرى و سرامیک سازى ، کوزه گرى و… استفاده مى شود.
این عوامل در هنرها و آداب و رسوم مناطق مختلف به طور گوناگون در نوع خلاقیت دست ساخت روستاییان اثرات فراوانى دارد.
فراورده هاى دست ساز از آنجا که اغلب بازگو کننده خصوصیات تاریخى ، اجتماعى و فرهنگى هر کشور است و عامل بسیار مهمى در شناساندن و معرفى فرهنگ و تمدن ملل مختلف محسوب مى شود، از مدتها پیش ‍ برخى از کشورهاى برخوردار از این صنعت و هنر به این فکر افتادند که از صنایع دستى به منظور توسعه مبادلات فرهنگى استفاده شود و ضمن شرکت در نمایشگاههاى بین المللى ، بازارهاى مکاره جهانى و همچنین گشایش غرفه هاى عرصه صنایع دستى در فرودگاههاى بین المللى و شهرهاى توریستى و مسافرپذیر خود، سعى کنند تا هم بازارهاى جدیدى براى تولیدات دستى به دست آورند و هم فرهنگ و تمدن خود را از طریق دست ساخته هایشان به مسافران سایر کشورها بشناسانند.
صنایع دستى عامل تکمیل کننده درآمد روستاییان
ارتقاى سطح درآمد روستاییان و بى نیاز ساختن خانواده هاى روستایى در عمل ، ثابت کرده است که یک عامل بسیار قوى در جذب آنان به روستا بوده و درآمد ناشى از کار و شغلهاى مکمل آن در روستا، همراه با عوامل فرهنگى و اجتماعى همچون راه ، بهداشت ، آموزش و درمان از مهمترین عناصر به شمار مى رود و در این میان صنایع دستى همواره مى تواند نقش ‍ یک مکمل اقتصادى را در رشد درآمد که بدون پیچیدگى فنى درآمد بوده و یک شغل تکمیلى در مواقع بیکارى فصلى محسوب مى شود که باعث جلوگیرى از اتلاف وقت روستاییان مى شود و در نتیجه کالایى نیز تولید مى گردد که یا پاسخى به نیازهاى مصرفى خانواده آنان است و یا براى فروش ، به جامعه مى باشد.
روستاییان مى توانند مصرف و به کارگیرى مواد اولیه را که عمده در همان محل تهیه مى شود و نیروى کار ارزانى که در میان خانواده ها وجود دارد، یک محل درآمد تثبیت شده اى را براى حفظ خود ایجاد کنند.
صنایع دستى هر نقطه از کشور با توجه به نیازهاى منطقه ، توسط روستاییان تهیه مى شود، همچنان که در جنوب کشور بنابر نیاز منطقه گرمسیرى به وسیله الیاف خرما، سبد، حصیر و در شمال کشور از گالى و سوم یا سوف که در اطراف مردابها به صورت خودرو عمل مى آید، زنبیل و حصیر و کلاه حصیرى مى بافند.
همچنین در گیلان و مازندران صنایع نمد مالى ، سفال سازى ، خراطى ، بامبوسازى ، قلابدوزى ، ابریشم ، جاجیم ، گلیم ، جوراب و شال بافى رواج دارد.
در گرگان ، خراسان و آذربایجان گلیم ، ورنى جاجیم ، زیرانداز، پوشاک پشمى بافته مى شود و قالى بافى در این شهرها هر کدام شهره خاص و عام مى باشد و نقش و رنگ و رسم بخصوص دارد، که علاوه بر ایران در جهان نیز شهرت دارد سفالگرى ، سرامیک سازى نیز در استانها رواج دارد. صنایع قلمکارى بر روى مس ، منبت کارى ، کاشى کارى در اصفهان و سوزن دوزى ، گلیم بافى ، چادر بافى و گلدوزى در سیستان و بلوچستان قسمت مهمى از صنایع دستى کشور ما را تشکیل مى دهند.
خلاصه در هر استان ، شهرستان ، بخش و روستاى کشور صنایع دستى و زیبایى تولید مى شوند که اگر از آنها حمایت شود، در دنیا رتبه بالایى را کسب خواهند کرد.
ایران ، بعد از انقلاب اسلامى در چندین نمایشگاه خارجى و بین المللى صنایع دستى مشارکت کرده است و تولیدات و فرآورده هاى صنایع دستى ، بویژه صنایع روستاییان اعجاب تماشاگران را برانگیخته است .
در حالى که توسعه اقتصادى در اکثر موارد باعث بروز نابرابریهایى در بین مناطق مختلف یک کشور مى شود و برخى نواحى به علت داشتن استعداد و امکانات بیشتر و یا بنابر ملاحظات اقتصادى و سیاسى به صورت قطبهاى فعال صنعتى در مى آیند و موجب مى شوند تا ساکنان شهرها و روستاهاى مجاور براى کسب درآمد بهتر و برخوردارى از امکانات رفاهى بیشتر به آن مناطق مهاجرت کنند و در عمل مشکلات ناشى از مهاجرت را فراهم مى آورد، صنایع دستى به عنوان یک عامل بازدارند مهاجرتهاى فصلى یا دائمى مى تواند مورد استفاده قرار گیرد و در مناطق روستایى ، بویژه اگر تواءم با تاءمین حداقل دستمزد، استفاده کارگران از مزایاى بیمه هاى اجتماعى ، معافیت از پرداخت مالیات ، تضمین تاءمین مواد اولیه کمکى ، اعطاى وامهاى کم بهره و بدون بهره باشد مى تواند ضمن کاستن از میزان مهاجرتها، موجبات افزایش درآمد روستاییان را فراهم آورد.
اقدامات یاد شده به منظور سهولت کار صنعتگران صنایع دستى موجب رونق اقتصادى آنان مى شود.
عده اى از اقتصاددانان معتقدند که کشورهاى کم درآمد نباید در پى اجراى طرحهاى سنگین باشند. بلکه باید منابع مالى خود را در تولیداتى به کار گیرند که هم روز بروز بر سرمایه و درآمد خود بیفزایند و هم بتوانند تولیدات زیادترى را براى مصرف داخلى و صادرات فراهم سازند، و این امر، سرمایه گذارى در تولید صنعتى را مى طلبد.