دوازدهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری پس از حدود یک ماه تبلیغات و تلاش نامزدها برای جذب و جلب آرا به سوی خود، در نهایت با پیروزی حسن روحانی به اتمام رسید. در این بازه یک ماهه، نامزدها با استفاده از رسانه‌های نزدیک به خود، سخنرانی‌ها و در نهایت برنامه‌های صدا و سیما – و به خصوص سه مناظره انتخاباتی با حضور تمام نامزدها – تلاش کردند بر نقاط قوت خود تکیه و نقاط ضعف رقیب را به رخ بکشند.

پیش از آغاز دوره تبلیغات انتخابات، گمان می‌رفت برخی مسایل و رخدادهای مطرح در سطحی از جامعه، مورد بحث و اشاره نامزدها قرار بگیرد یا آن‌ها تکیه بیشتری بر آن داشته باشند. در این مطلب تلاش کرده‌ایم به برخی مواردی بپردازیم که با توجه به عرصه سیاسی-رسانه‌ای ایران انتظار می‌رفت حضور پررنگ‌تری در انتخابات داشته باشند.

۱. “فتنه ۸۸”

بدون شک بزرگ‌ترین غایب عرصه رسمی این انتخابات – تبلیغات رسمی، برنامه‌های صدا و سیما و مناظره‌ها – اعتراض‌ها به نتایج انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۸۸ بود. “فتنه ۸۸” – به تعبیر اصول‌گرایان – در هشت سال گذشته از جمله مضامین ثابت سخنان آن‌ها  بود. حتی در حریان رای اعتماد به کابینه حسن روحانی، بخشی از وزرای او به دلیل “ارتباط  فتنه” از رسیدن به کرسی وزارت باز ماندند. رهبر جمهوری اسلامی حضرت ایت الله خامنه ای نیز حتی در سخنرانی‌هایی که در جریان تبلیغات انتخابات ریاست‌جمهوری داشت از “فتنه” یاد کرد.

با این حال در سه مناظره میان نامزدهای انتخابات ریاست‌جمهوری، این مساله به هیچ‌وجه مطرح نشد یا مورد اشاره نامزدها قرار نگرفت. این مساله از آن جهت عجیب است که مسایلی نظیر “حمایت از فتنه” یا “انتصاب فتنه‌گران” به سمت‌های دولتی، از جمله شاه‌بیت‌های انتقادهای اصول‌گرایان از دولت حسن روحانی در ۴ سال گذشته بود. علاوه بر آن اسحاق جهانگیری، معاون اول روحانی، در مناظره‌ها چندین بار از محمد خاتمی با تمجید یاد کرد – خاتمی همچنان ممنوع‌التصویر است و حتی پیام در حمایت از روحانی و دعوت به شرکت در انتخابات با فشار دادستانی از سایت‌ها و کانال‌های تلگرام حذف شد-.

دشوار است بتوان تصور کرد که نامزدهایی چون ابراهیم رئیسی – که در جریان اعتراض‌های سال ۸۸ در قوه قضاییه حضور داشت – یا مصطفی میرسلیم و حتی محمدباقر قالیباف، به سادگی از چنین فرصتی عبور کنند. سوابق موضع‌گیری‌های آن‌ها در این زمینه – به خصوص رئیسی – می‌تواند نشان‌دهنده طرز تفکر آن‌ها در این‌باره باشد. تنها ابراهیم رئیسی در یکی از برنامه‌های تلویزیونی گفت که “خط قرمز” او “فتنه” و “انحراف” است. این سکوت و گذشتن از کنار این مساله در حالی که زمینه‌های آن وجود داشت – در بخش عمده مراسم تبلیغاتی و سخنرانی روحانی، شعارهایی در حمایت از میرحسین موسوی، زهرا رهنورد، مهدی کروبی سر داده شد و هر بار او از محمد خاتمی نام برد، با تشویق حاضران مواجه شد- می‌تواند نشان از وجود “اراده بالاتری” برای مسکوت گذاشتن این مساله در انتخابات جاری باشد.

شاید بتوان یکی از دلایل مخالفت حضرت آیت‌ الله خامنه‌ای با حضور محمود احمدی‌نژاد در عرصه انتخابات را – مقام معظم رهبریدلیل خود را جلوگیری از ایجاد “دوقطبی” عنوان کرده بود- جلوگیری از مطرح شدن همین مساله یا تحریک حامیان موسوی و کروبی دانست.

۲. اکبر هاشمی رفسنجانی

رییس پیشین مجمع تشخیص مصلحت نظام، چند ماه پیش از انتخابات درگذشت. نزدیکی روحانی به هاشمی‌رفسنجانی و حمایت‌های مدام او از دولت، تغییر مواضعش در سال‌های اخیر و مراسم تشییع جنازه‌ای که برای او برگزار شد، این گمان را به وجود آورد که احتمالا حامیان روحانی از پتانسیل احتمالی نام هاشمی رفسنجانی برای جلب نظر رای‌دهندگان بیش از این استفاده خواهند کرد.

هاشمی‌رفسنجانی در سال ۹۲ نامزد اصلی گروه‌های اصلاح‌طلب بود و حسن روحانی در واقع قرار بود نقش “نامزد پوششی” را برای او بازی کند، اما ردصلاحیت هاشمی‌رفسنجانی و حمایتش از روحانی، شدت گرفتن حمایت از روحانی در میان بخشی از رای‌دهندگان و کنار کشیدن عارف باعث شد حسن روحانی یازدهمین دولت ایران را تشکیل دهد.

آن‌چه که اما در عمل شاهدیم، اشاره‌های گاه و بیگاه و در حد خاطره‌گویی از اکبر هاشمی رفسنجانی است. شاید مهم‌ترین عرصه‌ای که نام او در آن وجود دارد، بسته شدن لیست انتخاباتی اصلاح‌طلبان برای شورای شهر تهران، حضور فرزند او، محسن، است که در نهایت منتخب اول مردم تهران شد.

۳. برجام

چه در جریان مناظره‌های انتخابات ریاست‌جمهوری و چه در جریان دیگر برنامه‌های تبلیغاتی نامزدها، بارها و بارها به برجام اشاره شد. آن‌چه که اما در این مناظره‌ها مورد اشاره قرار گرفت، نه اصل برجام یا گفت‌وگوها با طرف غربی، بلکه میزان وابستگی دولت به آن و در مواردی “بد عهدی طرف مقابل” بود. مواردی نظیر “پر کردن رآکتورها با بتون” در مناظره سوم و به شکل گذرا مورد اشاره قرار گرفت.

فراموش نکنیم اصول‌گرایان در تمام این سال‌ها ضمن تخطئه روش دولت روحانی در گفت‌وگو، از برجام با عنوان خسارت و ضرر برای ایران یاد می‌کردند، خسارت و ضرری که به استقلال، اقتصاد و برنامه هسته‌ای ایران لطمه زده است. آن‌ها همچنین چندین بار تاکید کرده بودند که دولت روحانی قصد دارد پس از برجام هسته‌ای، برجام‌های دیگری را در زمینه سیاست داخلی، مسایل منطقه و … آغاز کند. تصویب برجام در مجلس نهم نیز مورد انتقاد بخش‌هایی از اصول‌گرایان قرار گرفته بود

با این حال نه اصل توافق هسته‌ای در این انتخابات مورد اشاره و انتقاد – به سیاقی که اصول‌گرایان انجام می‌دادند – قرار گرفت و نه اشاره پررنگی به برجام ۲و۳ و … شد؛ آن‌چه که وجود داشت پایبندی به این توافق و تعهد و تلاش برای “استیفای حقوق ملت” در مقابل “بدعهدی‌های طرف مقابل” بود.

۴. سوریه

مساله سوریه و جنگ‌های داخلی در این کشور، چندین سال است که سر خط اخبار رسانه‌های دنیاست. جمهوری اسلامی از جمله کشورهای حامی دولت فعلی – بشار اسد – است و علاوه بر حمایت‌های مالی، به این کشور “مستشار نظامی” هم فرستاده است. مستشارانی که تاکنون چند صد نفر از آن‌ها در سوریه کشته شده‌ و در ایران به “مدافع حرم” مشهور شده‌اند. یکی از دلایل مهم مشهور شدن قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس، حضور او در سوریه و انتشار عکس‌هایش از محل نبردها بود – در کنار عراق.

تلاش ایران برای حفظ بشار اسد تا آن‌جا پیش رفت که اجازه داد هواپیماهای نظامی روسیه از پایگاه نوژه برای حمله هوایی در سوریه استفاده کنند. مساله‌ای که به عقیده برخی برخلاف قانون اساسی ایران بود. با این حال مساله سیاست خارجی و سیاست‌های ایران در منطقه و سوریه بسیار کم مورد اشاره قرار گرفت. حتی موارد اشاره شده نیز بیشتر مسایل کلی و بدون برنامه مشخص بود.

۵. پلاسکو

آتش‌سوزی در ساختمان پلاسکو و ریزش آن منجر به مرگ ۲۱ نفر شد. در این آتش‌سوزی که سی‌ام دی ماه سال گذشته رخ داد، ۵۶۰ واحد تجاری از میان رفتند.  نحوه مدیریت سازمان‌های مرتبط در حین آتش‌سوزی و پس از آن، مدیریت صحنه حادثه که بر عهده محمدباقر قالیباف بود، مسایل مربوط به ایمنی ساختمان و نهادهای مسئول و تجهیزات گروه‌های امدادی از جمله مسایلی بود که در آن زمان به شکل گسترده‌ای در رسانه‌ها مورد بحث قرار گرفت. هر دو طرف ماجرا – دولت و شهرداری تهران – طرف دیگر را متهم به اهمال در انجام وظایف می‌کردند.

با وجود تمام حواشی مربوط به ساختمان پلاسکو پس از آتش‌سوزی در سطح جامعه، این مساله در مناظره‌ها به ندرت مورد اشاره قرار گرفت؛ به جز چند اشاره گذرا به کلیت ماجرا.

۶. محمود احمدی‌نژاد

البته در جریان مناظره‌ها – به خصوص از سوی روحانی، جهانگیری و هاشمی‌طبا – عملکرد دولت محمود احمدی‌نژاد مورد اشاره قرار گرفت، برنامه‌ها و اعضای ستاد ابراهیم رئیسی و محمدباقر قالیباف منصوب به آن دولت خوانده شدند و یکی از شعارهای اصلی کارزار انتخاباتی حسن روحانی “به عقب برنمی‌گردیم” بود، اما نام “محمود احمدی‌نژاد” کمتر از سوی حاضران در جریان مناظره‌ها مورد اشاره قرار گرفت و عموما از عبارت‌هایی چون  “دولت قبل (گذشته)” و در موارد معدودی از  “رییس دولت قبل” استفاده شد.

فراموش نکنیم در جریان این مناظره‌ها از اکبر هاشمی‌رفسنجانی تا محمد خاتمی (که ممنوع‌التصویر است) و آیت‌الله منتظری (که حامیان جنبش سبز از او با عنوان “پدر معنوی” خود یاد می‌کنند) نام برده شد، اما گویا در توافقی نانوشته (؟) همگان از بردن نام او احتراز می‌کردند. شاید به این دلیل که او برخلاف توصیه حضرت  آیت‌ الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب، برای حضور در انتخابات ریاست‌جمهوری ثبت‌نام کرد.

۷. گشت ارشاد

مساله برخورد نیروی انتظامی با زنان و دختران “بدحجاب” سال‌هاست که ادامه دارد. کمیته‌ها در دهه ۶۰ تا گشت‌‌های نیروی انتظامی در دهه هفتاد و در حال حاضر گشت ارشاد. مساله برخورد این نیروها با زنان عموما از جمله مسایل مطرح شده در انتخابات است.

با وجود دامنه گسترده افرادی که این نیروها با آن برخورد می‌کنند، در مناظره‌های انتخابات ریاست‌جمهوری کمتر حرفی در این‌باره زده شد. به جز برخی صحبت‌های کلی‌تر پیرامون اولویت برخورد فرهنگی با برخورد سخت‌افزاری، هیچ‌کدام از نامزدها وعده یا برنامه جدی درباره این مساله نداد و درباره ماهیت این گشت‌ها، کمتر بحث شد.