مجموعه آلبوم‌های چاووش، شامل ۱۲ آلبوم موسیقی از کانون چاووش است که از نظر اجتماعی نقش بسیار مهمی در همراهی مهم‌ترین رویداد سیاسی اجتماعی پنجاه سال اخیر ایران داشته‌اند. آلبوم‌های ابتدایی و انتهایی کانون چاووش مطلقاً هنری هستند ولی مجموعه‌های ۲ تا ۸ تحت تأثیر فضای سیاسی ایران بود. مجموعه آلبوم‌های چاووش از مهم‌ترین و تاثیرگذارترین عوامل در جهت حرکت رو به جلو در موسیقی سنتی ایرانی به حساب می‌آید.

آثار کانون چاووش هم از جایگاه اجتماعی – سیاسی مهمی بهره‌مند هستند و هم از دیدگاه موسیقایی تحول و پیش‌رفت مهمی در زمینه موسیقی سنتی ایران به وجود آوردند که تأثیر مهمی هم در سبک و شیوه اجرایی (چه نوازندگی چه خوانندگی)، هم در نوع رویکرد به یک قطعه موسیقایی به مثابه یک کل، هم در شیوه رنگ آمیزی و صدادهی ارکستر و به ویژه در تلاش برای استفاده از تکنیک چندصدایی نویسی در موسیقی سنتی ایرانی گذاشت.

سرپرست کانون فرهنگی و هنری چاووش محمدرضا لطفی بود و حسین علیزاده، پرویز مشکاتیان و محمدرضا لطفی که از آهنگ سازان این مجموعه آلبوم بودند که در کنار محمدرضا شجریان در ساخت این مجموعه آلبوم همکاری کردند.شهرام ناظری نیز به عنوان خواننده در کانون چاووش حضوری بسیار چشمگیر داشت.

انجمن موسیقی کانون چاووش در دهه ۱۳۵۰ با تلاش محمدرضا لطفی و حمایت‌های معنوی هوشنگ ابتهاج شکل گرفت و به طور رسمی ۱۰ مجموعه (آلبوم موسیقی) با نام‌های چاووش ۱، چاووش ۲، چاووش ۳، چاووش ۴، چاووش ۵،چاووش ۶، چاووش ۷، چاووش ۸، چاووش ۹، و چاووش ۱۰ منتشر و وارد بازار کرد. کانون چاووش شامل گروه شیدا به سرپرستی و آهنگ سازی محمدرضا لطفی و گروه عارف با آهنگ سازان آوانگاردی مانند حسین علیزاده و پرویز مشکاتیانبود. آخرین کنسرت تعدادی از اعضای کانون چاووش سال ۱۳۶۷ با آهنگ سازی حسین علیزاده و آواز شهرام ناظری در تالار وحدت روی صحنه رفت. چاووش با جدا شدن بسیاری از هنرمندان آن، رو به افول گذاشت. بخش عمده‌ای از گروه چاووش کامکارها در گروه شیدا بودند. با رفتن پشنگ، ارژنگ، اردشیر، و بیژن کامکار از گروه شیدا و دیگر اختلافات کانون چاووش منحل شد.

ترکیب اثر

• بخشی از برنامه‌های اجرا شده در این آلبوم‌ها از رپرتواری کاملاً سنتی برخوردارند
• بخشی دیگر، سرودها و ترانه‌های میهن‌پرستانه و انقلابی هستند
• بخشی نیز تجربیاتی بسیار ارزشمند در زمینهٔ موسیقی بی‌کلام به حساب می‌آیند.

البته اگر چاووش‌های ۹ و ۱۰ را در نظر نگیریم، باید این نکته را یادآور شد که حتی در برنامه‌های کاملاً سنتی ارائه شده در این مجموعه تاثیرپذیری از وقایع سیاسی آن دوران به شدت احساس می‌شد و در بسیاری از موارد اشعاری مناسب با حس و حال آن دوران انتخاب می‌شد که از آن میان می‌توان به چاووش ۲ و ۶ اشاره کرد.

شهرام ناظری در چاووش ۲ و چاووش ۴ به اجرای برنامه‌ای نسبتاً سنتی پرداخت که آهنگ سازی این دو مجموعه را محمدرضا لطفی (چاووش ۲) و پرویز مشکاتیان (چاووش ۴) برعهده داشتند و در دیگر کارهایی که در خلق آن‌ها همکاری داشت، بیش تر به تصنیف‌خوانی و سرودخوانی پرداخت که البته در این میان چاووش ۸ در هیچ‌یک از این دو دسته قرار نمی‌گیرد و اثری است با جایگاه و فرمی کاملاً متفاوت.

روی دیگر چاووش ۴ حاوی سه تصنیف و یک سرود است که همگی از ساخته‌های محمدرضا لطفی است و خوانندگی همه آن‌ها را شهرام ناظری برعهده داشت. تصنیف اول (ای پدر) مرثیه‌ای نوشته‌شده برای آیت الله طالقانی است در این آلبوم تلاش بود تا حس از دست دادن فردی بزرگ را منتقل کند. قطعهٔ بعد (ای برادر)، تصنیفی حماسی در چهارگاه (حماسی‌ترین دستگاه در موسیقی ایرانی) است که در آن آوازخوانی ناظری در اوج (مخالف) و همراهی گروه کُر در منطقهٔ پایین صوتی است.

شهرام ناظری در مجموعهٔ چاووش با حسین علیزاده و هوشنگ کامکار هم همکاری داشت؛ همکاری‌هایی در حد تصنیف‌های مستقل که حاصل‌شان «شهید» در چاووش ۳ و «خاموشی» و «بخوان هموطن» در چاووش ۷ بودند. علیزاده و هوشنگ کامکار در این قطعات (و قطعات دیگری که در آن دوران خلق کردند)، اولین قدم‌ها را در چندصدایی نوین موسیقی سنتی برداشتند و سعی کردند تا به لحنی نو در ارائهٔ این نوع از موسیقی نزدیک شوند. ذکر این مطلب ضروری است که چندصدایی از زمان علینقی وزیری در موسیقی ایران وجود داشت، ولی دقیقاً از همین دوران چاووش‌ها است که نوع این رنگ آمیزی‌های صوتی تا حد زیادی دچار تحول می‌شود

در چاووش ۸، موسیقی از محمدرضا لطفی، مثنوی «بانگ نی» از هوشنگ ابتهاج و اجرای شهرام ناظری را داریم. این برنامه از سه قسمت تشکیل می‌شود:

• قطعه ابتدایی اثری است ریتمیک، حماسی و در عین حال محزون که در لابه‌لای جملات ریتمیک شهرام ناظری، بانگ نی را آوازخوانی می‌کند و در اوج (گوشه بیداد) این آوازخوانی را به پایان می‌برد.
• قسمت دوم شامل تک نوازی تار محمدرضا لطفی است.
• قسمت سوم شامل تصنیف «کاروان شهید» که روی شعری از محمد ذکایی ساخته شده‌است

انتشار مجدد آلبوم‌های چاووش

برخی از آلبوم‌های چاووش مثلاً شماره‌های ۲ و ۸ پس از اولین انتشار هیچ‌گاه برای بار دوم منتشر نشد ولی آلبوم‌های ۱، ۶، ۹ و ۱۰ با نام‌هایی متفاوت توسط مؤسسه فرهنگی و هنری آوای شیدا زیر نظر استاد محمدرضا لطفی (که آهنگ ساز و سرپرست بسیاری از آلبوم‌های چاووش بود) مجدداً انتشار یافتند:

فهرست چاووش‌ها