اسماعیل ادیب خوانساری مدتی در مدرسه عالی موسیقی مرحوم خالقی به تدریس آواز مشغول شدند که از جمله مرحوم احمد ابراهیمی از شاگردان ایشان بودند. با پایه‌گذاری مرکز حفظ و اشاعه موسیقی توسط داریوش صفوت در سال ۱۳۴۹از ایشان نیز برای تدریس آواز دعوت به عمل آمد. در سال‌های ۱۳۵۱ تا ۱۳۵۵ به دعوت استاد هوشنگ ابتهاج (سایه) که مدیریت موسیقی رادیو ایران را به عهده داشتند مدتی را به تعلیم تعدادی از هنرجویان علاقه‌مند به یادگیری آواز در رادیو ایران اختصاص دادند.

رویدادها

• ۱۲۷۱ – صدور فتوای تحریم تنباکوی میرزای شیرازی که به نهضت تنباکو در ایران انجامید
• ۱۳۵۸ – خروج رسمی ایران از پیمان سنتو
• خروج ایران از پیمان استعمارى سنتو (۱۳۵۸ ش)
• آغاز تخلیه ایران از قوای اشغالگر روس (۱۳۲۵ ش)
• به قتل رسیدن ملک فیصل پادشاه سعودی (۱۳۵۴ش)

زادروزها

• سدهٔ ۷: امیرخسرو دهلوی بزرگترین سرایندهٔ پارسی‌گوی هند(۶۳۱ ش)
• ۱۳۱۸ – حسین زمرشیدی معمار سنتی‌کار برتر ایرانی.
• ۱۳۲۵ – فیروز نادری ریاست مشترک (Associate director) آزمایشگاه پیشرانهٔ جت در ناسا.
• ۱۳۲۶ – همایون ارشادی، بازیگر ایرانی
• ۱۳۲۷ – جواد اژه‌ای، مشاور رهبری و رئیس هیئت امنای معاونت پرورش استعدادهای درخشان
• ۱۳۳۱ – سعید قهاری، از فرماندهان ارشد سپاه پاسداران ایران (درگذشت ۵ اسفند ۱۳۸۵}
• ۱۳۳۲ – محمدعلی رحمانی، روحانی شیعه سیاستمدار ایرانی وی از شاگردان سید روح‌الله خمینی
• ۱۳۶۳ – فرهاد خیرخواه، بازیکن حرفه‌ای فوتبال ایران
• ۱۳۶۴ – احسان خرسندی، بازیکن حرفه‌ای فوتبال ایران
• ۱۰۸۶ – ابن قطان بغدادی، محدث، پزشک، چشم‌پزشک، ادیب و شاعر عراقی.
• ۱۲۹۷ – آندرونیکوس سوم، امپراتور بیزانس
• ۱۹۴۷ – التون جان، خواننده، آهنگساز و پیانیست انگلیسی.

درگذشت‌ها

• ۱۱۴۸ – میر مهنا، سردار ایرانی به دست والی بغداد به قتل رسید.
• ۱۳۴۰ – محمود نریمان، از اعضای اولیه و جزو مؤسسین و بنیانگذاران جبهه ملی ایران و از یاران بسیار نزدیک محمد مصدق
• ۱۳۶۱ – اسماعیل ادیب خوانساری، ردیف دان و خواننده (زادهٔ ۱۲۸۰ خورشیدی)
• ۱۳۶۶ – عبدالله دهش، از جمله برجسته‌ترین شاعر ان و نویسندگان و عارفان کرمان در دوران معاصر
• ۱۳۷۵ – محمد اسماعیل رضوانی، استاد تاریخ معاصر ایران (زادروز ۱۰ اردیبهشت ۱۳۰۰)
• ۱۳۹۱ – پروین دخت یزدانیان, بازیگر سینما و تلویزیون (زادروز ۱۳۰۲)
• ۱۳۹۳ – محمد ابراهیم باستانی پاریزی، تاریخ‌دان، نویسنده، روزنامه‌نگار، شاعر، موسیقی‌پژوه و استاد دانشگاه تهران (زاده ۳ دی ۱۳۰۴)
• ملک فیصل پادشاه سعودی(۱۳۵۴ ش)

زندگی‌نامه استاد خوانساری:

اسماعیل ادیب خوانساری فرزند یک روحانی و خوشنویس برجسته به نام میرزا محمود بن ابی القاسم الخوانساری و شاگرد عندلیب گلپایگانی (تولایی)، سید رحیم اصفهانی، حبیب شاطر حاجی، نایب اسدالله (و غیرمستقیم: طاهرزاده) بود.

ادیب از سال ۱۳۰۳ تا سال ۱۳۰۹ گاه در اصفهان گاه در تهران به سر می‌برد. در سال ۱۳۰۹ وارد خدمات دولتی شد و کار اداری خود را از ۱۶ مهر ماه ۱۳۰۹ در بلدیه که همان شهرداری تهرانامروزیست آغاز کرد.

در سال ۱۳۱۹ وقتی برای نخستین بار در ایران رادیو ملی تأسیس شد، در حالی که سی‌ونهمین سال زندگی را می‌گذراند به عنوان نخستین خواننده مرد رادیوی ملی ایران، به رادیو دعوت شد. او در آن دوران با نوازندگانی چون ابوالحسن صبا، علی اکبر شهنازی، حسین یاحقی، حبیب سماعی، عبدالحسین شهنازی، مهدی خالدی و مرتضی محجوبی همکاری می‌کرد.

آثار او در صفحات گرامافون ۷۸ دور (صفحات سنگی)، آثار رادیویی، آوازها و تصانیف همراه با ساز و ارکستر و تعداد بیشماری ضبط‌های خصوصی و خانگی به‌جا مانده‌است. از آوازهای محلی بختیاری (اجرا شده باارکستر انجمن موسیقی ملی) شلیل و خون دل قابل ذکر است، ادیب خوانساری دربرنامه برگ سبز و گل‌های جاویدان هم چندین اجرا داشته‌است.
او برای هنرش قدر و منزلت زیادی قائل بود، خودش در این باره می‌گوید: «هیچگاه از کسی در ازای خواندن نوا پول نگرفته‌ام؛ زیرا این کار را دون شخصیت یک هنرمند می‌دانم.» از ویژگی‌های منحصر به فرد این استاد آواز می‌توان به دارا بودن زمینه معنوی و عرفانی در آثار ایشان، ادای صحیح شعر و حفظ حالت درونی آن و تکنیک‌های منحصر به فرد در ساختار تحریرها اشاره کرد. در تاریخ ۱۹ فروردین ۱۳۸۶ کتاب ادیب خوانساری: آوای جاویدان در موسیقی ایران نوشته شیرین ادیب (دختر استاد) که در ۵ فصل شامل زندگی نامه، فعالیت‌های هنری، گفته‌ها، نوشته‌ها و خاطرات ادیب ارائه شده است، توسط مؤسسه فرهنگی و هنری آوای هنر و اندیشه منتشر شد.

تدریس و شاگردان

اسماعیل ادیب خوانساری مدتی در مدرسه عالی موسیقی مرحوم خالقی به تدریس آواز مشغول شدند که از جمله مرحوم احمد ابراهیمی از شاگردان ایشان بودند. با پایه‌گذاری مرکز حفظ و اشاعه موسیقی توسط داریوش صفوت در سال ۱۳۴۹از ایشان نیز برای تدریس آواز دعوت به عمل آمد. در سال‌های ۱۳۵۱ تا ۱۳۵۵ به دعوت استاد هوشنگ ابتهاج (سایه) که مدیریت موسیقی رادیو ایران را به عهده داشتند مدتی را به تعلیم تعدادی از هنرجویان علاقه‌مند به یادگیری آواز در رادیو ایران اختصاص دادند. از کسانی که مستقیماً از تعلیمات ادیب بهره گرفته‌اند می‌توان به حسن کسایی، هنگامه اخوان و فخری ملکپور اشاره کرد، اکبر گلپایگانی نیز از محضر ادیب بهره بسیار برده و ظرائف مکتب اصفهان را از ایشان آموخته.
حسن کسایی از هنرمندانی است که آثار خصوصی و رادیویی زیادی با ادیب دارد. در سالهای ۱۳۳۴ تا ۱۳۳۵ به مدت یک سال در تهران و در خانه ادیب بود و از وی درس می‌گرفت. پس از اینکه به اصفهان بازگشت شعر زیر را سرود:

دیسکوگرافی آثار استاد ادیب خوانساری

دیسکوگرافی آثار استاد ادیب‌خوانساری بر روی صفحات سنگی ۷۸ دور رامی‌توان از لحاظ زمانی به چهار دوره تقسیم کرد:

• ۱. توسط کمپانی هیزمسترزویس، تهران، زمستان ۱۳۰۶ خ.
• ۲. توسط کمپانی هیزمسترزویس، تهران، تابستان ۱۳۰۸ خ.
• ۳. توسط کمپانی بایدافون، تهران، اوایل ۱۳۰۹ خ.
• ۴. توسط کمپانی هیزمسترزویس، تهران، ۱۳۲۶ خ.

در مجموع آثار ضبط شده از استاد ادیب خوانساری بر روی صفحات سنگی گرامافون ۷۸ دور، ۸۰ روی صفحه می‌باشد.

۶ آلبوم از مجموعه آثار موسیقیایی «اسماعیل ادیب خوانساری» ۲۵ سال پس از درگذشت او به شرح زیر منتشر شده است:

1. در سی‌دی نخست این آلبوم، آوازهای ادیب خوانساری در بیات ترک، اصفهان، ماهور شکسته و ماهور دلکش، شور و صدا همراه با تار «موسی معروفی»، «کرد بیات»، «چهارگاه»، «مخالف چهارگاه» و «نوا» همراه با ویولن «حسین یاحقی»، افشاری و نوا، همراه با نی «مهدی نوایی» و بیات اصفهان و با همراهی تار «عبدالحسین برازنده» اجرا شده است
2. همچنین در سی‌دی دوم این مجموعه نیز آوازهایی در دشتی و همایون با پیانوی «مرتضی محجوبی»، شور با ویولن «رضا محجوبی»، سه‌گاه و شور همراه با ارکستر طاطایی، دشتی و رهاوندی با تار «عبدالحسین شهنازی»، ابوعطا با سنتور «قباد ظفر» و شلیل با ارکستر انجمن موسیقی ملی همراهی شده است.
3. در سی دی سوم از این مجموعه، آوازهای ادیب خوانساری در دستگاه همایون با پیانوی مرتضی محجوبی، سنتور رضا ورزنده، ویولن حسین یاحقی، و تار لطف‌الله مجد در سال ۱۳۳۰ و بیداد همایون، شوشتری- منصوری و شور با سنتور رضا ورزنده در سال‌های نخست دهه ۳۰ اجرا و ضبط شده است.
4. در سی دی چهارم نیز آوازهایی در بیات ترک، بیات اصفهان، شوشتری، بختیاری و بیداد همایون، با کمانچه اصغر بهاری در سال ۱۳۳۶ اجرا و ضبط شده است.
5. در سی دی ۵ آوازهای ادیب خوانساری در دستگاه ماهور و همایون (مثنوی) همراه با نی حسن کسایی؛ مثنوی در شور همراه با نی حسن کسایی، تار لطف‌الله مجد و تنبک حسین تهرانی؛ اجرا شده است.
6. در سی دی ۶ آوازهایی در افشاری همراه با سه‌تار ابوالحسن صبا، نی حسن کسایی و تنبک حسین تهرانی؛ بیات ترک همراه با سه‌تار ابوالحسن مشیرمعظم افشار؛ بیات اصفهان و شور همراه با سه‌تار ارسلان درگاهی به اجرا درآمده است.

آثار ضبط شده ادیب خوانساری موجود در آرشیو رادیو، توسط مشیر همایون شهردار، رئیس وقت موسیقی رادیو به دلیل کدورت قدیمی با وی پاک شد و از بین رفت و به این ترتیب گنجینه مهمی از موسیقی اصیل ایرانی نابود شد. آثاری که از این استاد بزرگ باقی مانده، ضبط‌های خصوصی و خانگی و ردیف آوازی وی است که در سالهای کهولت او ضبط شده و به جا مانده‌است.

جمله زیر نقلی است از ادیب خوانساری:

روزگاری، زندگی‌ام را به پای هنر قربانی کردم و حالا زندگی‌ام دارد هنرم را قربانی می‌کند.

درگذشت

ادیب خوانساری سال‌های متمادی به‌خاطر ناراحتی ریوی از تنگی نفس رنج می‌برد؛ در سال‌های ۱۳۵۳ و ۱۳۵۴ دو بار تحت عمل جراحی ریه قرار گرفتند و هر از گاه دچار مشکلات قلبی و تنفسی می‌شدند. سرانجام این هنرمند ششم فروردین‌ماه سال ۱۳۶۱ در سن ۸۱ سالگی پس از این‌که مدت‌ها دچار ضعف جسمانی و بیمار و بستری بود، درگذشت. آرامگاه وی در بهشت زهرا، قطعه ۹۱ ردیف ۱۰۳ شماره ۴ قرار دارد./ ویکی پدیا